Ο υποψήφιος βουλευτής Χίου της Νέας Δημοκρατίας και πρώην υπουργός μετανάστευσης κ Νότης Μηταράκης με ανάρτηση του στον προσωπικό του λογαριασμό στο Facebook δίνει απάντηση στον αρχηγό του ΣΥΡΙΖΑ ΠΣ κ. Α. Τσίπρα ως προς των αριθμό των μεταναστών που βρίσκονται αυτή την περίοδο στη Λέσβο.
Αδιαμφισβήτητα η διαχείριση της μεταναστευτικής κινητικότητας στο νησί καθώς και οι επιρροές της παρουσίας των μεταναστών στην τοπική κοινωνία και αγορά σήμερα, δεν μπορούν να συγκριθούν με την περίοδο της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ ΠΣ αλλά ούτε και με την περίοδο του πρώτου εξαμήνου του 2019 όπου την ευθύνη της διακυβέρνησης της χώρας είχε η Νέα Δημοκρατία.
Στην ανάρτηση του αυτή ο κύριος Μηταράκης μεταξύ των άλλων, παραθέτει και ένα βίντεο το οποίο δείχνει άδεια την περιοχή της Μόριας όπου κάποτε λειτουργούσε το γνωστό κολαστήριο εγκλωβισμού για όσους από τους κατατρεγμένους είχαν χρησιμοποιήσει το πέρασμα της Λέσβου στην επιδίωξη τους να φτάσουν στα Ευρωπαϊκά κράτη.
Αυτή λοιπόν η περιοχή που σήμερα τείνει προς αποκατάσταση ήδη έχει παραδοθεί στον Δήμο Μυτιλήνης και αυτό για τον κύριο Μηταράκη αποτελεί απόδειξη της αποτελεσματικής πολιτικής του.
Τα πράγματα βέβαια θα μπορούσαν να ήταν ακριβώς έτσι όπως τα παρουσιάζει ο πρώην υπουργός, εάν το άδειασμα της Μόριας δεν είχε γίνει μετά από εκείνη την τεράστια πυρκαγιά που προκλήθηκε από την εξέγερση των εγκλωβισμένων και εάν στη θέση της δεν είχε δημιουργηθεί ο άλλος χώρος εγκλωβισμού του ΚΑΡΑ ΤΕΠΕ.
Επιπλέον, θα μπορούσε να επαίρεται για την επιτυχία του ο κύριος Μηταράκης εάν σε όλο αυτό το διάστημα της διακυβέρνησης από τη Νέα Δημοκρατία στη Λέσβο δεν είχε ξεκινήσει να κατασκευάζεται η μεγαλύτερη στην Ευρώπη φυλακή για τον εγκλωβισμό προσφύγων και μεταναστών. Στην περιοχή της Βάστριας, στην καρδιά του δάσους, και κατά παράβαση κάθε περιβαντολογικής δέσμευσης, με κόστος που υπερβαίνει κατά πολύ τα 70 εκατομμύρια ευρώ, κατασκευάζεται ένας «υπερσύγχρονος» χώρος εγκλωβισμού η ύπαρξη του οποίου πιστοποιεί ότι κάθε επιχείρημα για αποσυμφόρηση ανταποκρίνεται μόνο στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή και θέτει σε αμφιβολία την προοπτική της.
Για την “τερατούπολη” αυτή ο κ. Μηταράκης δεν λέει κουβέντα στην ανάρτηση του προφανώς γιατί η ύπαρξη της ακυρώνει το αφήγημα του και αποκαλύπτει ποια πραγματικά είναι η πρόβλεψη και ο σχεδιασμός του.
Σημαντικό, στις επιδιώξεις του κυρίου Μηταράκη στην ανάρτησή του, για μία ακόμα φορά, είναι να “περάσει” στις τοπικές κοινωνίες ότι η αποσυμφόρηση που υποσχέθηκε γίνεται πράξη και ότι το δόγμα της «καμίας μόνιμης παραμονής στα νησιά», συνεχίζει να είναι καθοριστικό στις επιδιώξεις του.
Ταυτόχρονα όμως, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ όλη την τελευταία περίοδο οργανώνει επαφές των διαμενόντων προσφύγων και μεταναστών με επιχειρήσεις των νησιών προκειμένου αυτές να αντλήσουν από αυτούς εργατικό δυναμικό για τις δραστηριότητές τους. Για αυτό το περιβάλλον της πλήρους αντίθεσης ο κύριος Μηταράκης δεν κάνει την παραμικρή αναφορά στην ανάρτηση του, έλα όμως, που η ζώσα πραγματικότητα διαφέρει σημαντικά από τις εξαγγελίες του και διαψεύδει τον υπουργό.
Προβάλλει ο κύριος Μηταράκης στην ανάρτηση του, την πρόσφατη (13/6/2023) καταδίκη της Χώρας από το “Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου” και η οποία αφορά την υπόθεση «H.A. και άλλοι κατά Ελλάδας». Η προβολή της καταδικαστικής απόφασης έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη μέχρι σήμερα προσπάθεια του να κρύβει «κάτω από το χαλί » κάθε περίπτωση που η χώρα διασύρεται διεθνώς, τώρα όμως προβάλει την καταδίκη γιατί αυτή αφορά την περίοδο της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ ΠΣ
Έτσι η αψυχολόγητη αυτή ενέργεια του υπουργού νομιμοποιεί τον οποιοδήποτε, παραμονές εκλογών, και υπό τη σκιά του πρόσφατου πολύνεκρου ναυαγίου, να επαναφέρει στην επιφάνεια και να εντείνει την “τοξική” αντιπαράθεση για το ποια από τις κυβερνήσεις μάζεψε τις περισσότερες διεθνείς καταδίκες.
Χαρακτηριστική λοιπόν είναι η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (07.07.2022) επί της υπόθεσης “Safi και άλλοι κατά Ελλάδας (υπ’ αριθμ. 5418/2015 αίτηση), όπου η Ελληνική Δημοκρατία καταδικάστηκε σε χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης των προσφευγόντων ύψους 330.000 ευρώ, επιμερισμένη ως εξής ανά προσφεύγοντα (100.000 ευρώ σε έναν από τους προσφεύγοντες, 80.000 ευρώ σε τρεις από κοινού, 40.000 ευρώ σε άλλον έναν και 10.000 ευρώ σε καθέναν από τους υπόλοιπους έντεκα προσφεύγοντες) για παραβίαση των άρθρων 2 (δικαίωμα στη ζωή) και 3 (απαγόρευση απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για τα γεγονότα με τη βύθιση αλιευτικού σκάφους στις 20 Ιανουαρίου 2014 στα ανοικτά του Φαρμακονησίου επί κυβέρνησης της ΝΔ. Η βύθιση του σκάφους είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο έντεκα ατόμων, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονταν και συγγενείς των προσφευγόντων. Σύμφωνα με τους ισχυρισμούς των προσφευγόντων, το σκάφος της ελληνικής ακτοφυλακής κινούταν με ιδιαίτερα μεγάλη ταχύτητα και έχοντας σαφή πρόθεση την απώθηση των επιβαινόντων στο αλιευτικό σκάφος προς τα τουρκικά ύδατα, κάτι που εντέλει οδήγησε στη θανατηφόρα ανατροπή του.
Αυτά λοιπόν συμβαίνουν όταν ο κάθε πρώην υπουργός ανεύθυνα χρησιμοποιεί το πληκτρολόγιο του για να διασκορπίσει την τοξικότητα του αδιαφορώντας για την επικαιρότητα και τις συνέπειες της.
Στη συνέχεια του άρθρου ακολουθούν :
- Η ανάρτηση του κ. Μηταράκη
- Η πρόσκληση της “Ύπατης Αρμοστείας” για την επαγγελματική αποκατάστασή των προσφύγων στα νησιά.
- Η καταδικαστική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για την υπόθεση «H.A. και άλλοι κατά Ελλάδας»
- Η καταδικαστική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για την υπόθεση «Safi και άλλοι κατά Ελλάδας »
-
Η ανάρτηση του κ. Μηταράκη
-
Η πρόσκληση της “Ύπατης Αρμοστείας” για την επαγγελματική αποκατάστασή των προσφύγων στα νησιά.
Τέσσερις εκδηλώσεις εύρεσης εργασίας διοργανώθηκαν με επιτυχία τον Απρίλιο και τον Μάιο του 2023 στη Λέσβο, τη Χίο, τη Σάμο και την Κω, στο πλαίσιο μιας συλλογικής προσπάθειας για τη διασύνδεση των προσφύγων με τοπικούς εργοδότες για ευκαιρίες απασχόλησης. Σχεδόν 535 πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο ήρθαν σε επαφή με 67 τοπικούς εργοδότες, κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων που διοργανώθηκαν από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες σε συνεργασία με την Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου και με την πολύτιμη υποστήριξη περισσότερων από 15 οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στα νησιά.
Στις εκδηλώσεις συμμετείχαν με μεγάλο ενδιαφέρον εργοδότες από διάφορους τομείς, όπως η γεωργία, ο τουρισμός, η εστίαση, ο κατασκευαστικός κλάδος, η ανακύκλωση και μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί, προκειμένου να αναζητήσουν προσωπικό με διάφορες δεξιότητες. Από την άλλη, οι πρόσφυγες είχαν την ευκαιρία να διερευνήσουν την ελληνική αγορά εργασίας αλλά και τη διαδικασία αναζήτησης εργασίας στην πράξη, σε ένα περιβάλλον σεβασμού που ευνοούσε την αλληλεπίδραση και την ανάπτυξη διασυνδέσεων. «Πρωτοβουλίες σαν αυτή συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στο να αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο η κοινότητά μας αντιμετωπίζει τους πρόσφυγες, ενώ παράλληλα μας δίνουν την ευκαιρία να εμπλουτίσουμε το εργατικό μας δυναμικό», δήλωσε ένας από τους εργοδότες που συμμετείχαν στις εκδηλώσεις.
Πολλά επιτυχημένα παραδείγματα προσφύγων που βρήκαν ευκαιρίες απασχόλησης αντίστοιχες των δεξιοτήτων και των ενδιαφερόντων τους αναδείχθηκαν στο πλαίσιο των εκδηλώσεων αυτών. «Το όνειρό μου είναι να παραμείνω στην Ελλάδα και τελικά να καταφέρω να γραφτώ στο πανεπιστήμιο. Ελπίζω πως η δουλειά που βρήκα σήμερα θα με βοηθήσει στο νέο ξεκίνημα που ονειρεύομαι», δήλωσε η Κ., μια νεαρή γυναίκα από τη Σιέρα Λεόνε, η οποία βρήκε δουλειά σε ξενοδοχείο στη Λέσβο.
Η διοργάνωση εκδηλώσεων εύρεσης εργασίας εντάσσεται στο πλαίσιο των δράσεων της Ύπατης Αρμοστείας για την υποστήριξη της ένταξης των προσφύγων, με στόχο να μπορούν να βιοποριστούν, να γίνουν αυτάρκεις και να συνεισφέρουν στις νέες τους κοινότητες. «Οι πρόσφυγες έχουν πολλά να προσφέρουν και μπορούν να εμπλουτίσουν το εργατικό δυναμικό στην Ελλάδα», δήλωσε η Reyhaneh Shakibaie, επικεφαλής του γραφείου της Ύπατης Αρμοστείας στη Λέσβο. «Οι εκδηλώσεις αυτές στα νησιά του Αιγαίου έδωσαν την ευκαιρία στους τοπικούς εργοδότες να ανακαλύψουν πληθώρα δεξιοτήτων αλλά και τον πλούσιο πολιτισμό των ανθρώπων. Ήταν πολύ ενθαρρυντικό να βλέπουμε χαμόγελα ελπίδας στα πρόσωπα των προσφύγων, οι οποίοι θέλουν απλώς να ξαναχτίσουν τη ζωή τους με αξιοπρέπεια. Η Ύπατη Αρμοστεία είναι πολύ χαρούμενη που μπορεί και διευκολύνει την πρόσβαση των προσφύγων στο μέλλον που επιθυμούν», πρόσθεσε.
Το διάστημα πριν από τις εκδηλώσεις, η Ύπατη Αρμοστεία διοργάνωσε με την υποστήριξη των εταίρων της, πολυάριθμες συναντήσεις που είχαν ως στόχο να βοηθήσουν τους πρόσφυγες να φτιάξουν το βιογραφικό τους σημείωμα, να προετοιμαστούν για μια συνέντευξη εργασίας αλλά και να ενημερωθούν γύρω από τα εργασιακά δικαιώματα και τις υποχρεώσεις. Οι γνώσεις και τα εφόδια αυτά θα είναι πολύτιμα για τους πρόσφυγες καθώς σχεδιάζουν τα επόμενα βήματά τους, ακόμα και για εκείνους που δεν μπόρεσαν να βρουν άμεσα εργασία.
-
Η καταδικαστική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για την υπόθεση «H.A. και άλλοι κατά Ελλάδας»
Καταδίκη-κόλαφος για τη Μόρια επί ΣΥΡΙΖΑ από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο
Η απόφαση, η οποία εκδόθηκε στις 13 Ιουνίου και αφορά την υπόθεση «H.A. και άλλοι κατά Ελλάδας», καταγράφει τις συνθήκες διαβίωσης 67 αιτούντων άσυλο, οι οποίοι διέμεναν εκείνη την εποχή στο Κέντρο Υποδοχής Προσφύγων (hotspot) στη Μόρια της Λέσβου, περιγράφοντας τριτοκοσμικές καταστάσεις. Παρά τη διακηρυγμένη διαχρονικά ευαισθησία του ΣΥΡΙΖΑ Π.Σ. απέναντι στους προσφυγικούς πληθυσμούς και τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα όσα καταμαρτυρούν στις προσφυγές τους οι αιτούντες άσυλο απέχουν παρασάγγας από τα προβλεπόμενα στις διεθνείς συνθήκες, καταγγέλλοντας από «κλουβιά» μέχρι και στέρηση των οικογενειών τους.
Οι ίδιες εικόνες εξαθλίωσης έκαναν την ίδια περίοδο τον γύρο του κόσμου, καθώς τα μεγαλύτερα ειδησεογραφικά δίκτυα του πλανήτη κάλυπταν λεπτομερώς το δράμα των προσφύγων στη Μόρια, μιας σύγχρονης οδύσσειας, που δεν έλεγε να βρει την Ιθάκη. Αντίθετα, «όποιος θέλει να δει την ντροπή της Ευρώπης πρέπει μόνο να ανέβει έναν λόφο ανάμεσα σε ελαιόδεντρα στη Λέσβο μέχρι να φτάσει μπροστά στο ψηλό τσιμεντένιο τείχος του προσφυγικού κέντρου στη Μόρια. “Καλώς ήλθατε στη φυλακή”ˮ έγραψε κάποιος με σπρέι σε έναν τοίχο.
«Βρωμάει ούρα και σκουπίδια, στο έδαφος εκατοντάδες πλαστικές σακούλες», μετέδιδε τον Νοέμβριο του 2017 ο ανταποκριτής του γερμανικού περιοδικού «Spiegel», έχοντας διεισδύσει στον προσφυγικό καταυλισμό, παρότι η είσοδος στους δημοσιογράφους, την ίδια περίοδο, απαγορευόταν ρητά. Συμπεραίνοντας ότι «σπάνια η κατάσταση στο νησί της Λέσβου ήταν τόσο δραματική όσο αυτές τις μέρες», ο Γερμανός ανταποκριτής κατέληγε ότι «λίγο πριν έρθει ο χειμώνας στην Ελλάδα, 15.000 πρόσφυγες έχουν εγκλωβιστεί στα πέντε νησιά-hotspot του Αιγαίου», με τη Μόρια να παρουσιάζει την πιο αποκαρδιωτική εικόνα.
Το δράμα των προσφύγων της Μόριας, άλλωστε, έφερε στο ακριτικό νησί του Βόρειου Αιγαίου τα βήματα του Πάπα Φραγκίσκου, του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου και του Αρχιεπισκόπου Αθηνών Ιερώνυμου, οι οποίοι επισκέφθηκαν το Κέντρο Υποδοχής Προσφύγων το 2016, όπως έπραξαν κατά καιρούς και αρκετοί καλλιτέχνες διεθνούς φήμης, που έσπευσαν με την παρουσία τους να εκδηλώσουν την αλληλεγγύη τους μπροστά στο μέγεθος της ανθρωπιστικής κρίσης.
Ταυτόχρονα, σχεδόν καθημερινές υπήρξαν οι εκκλήσεις από πλευράς κορυφαίων ηγετών και διεθνών οργανισμών για άμεση αποσυμφόρηση της δομής, προκειμένου να παρασχεθούν στους πρόσφυγες θεμελιώδεις συνθήκες διαβίωσης και ασφάλειας, αλλά και των κατοίκων της Λέσβου, οι οποίοι βρέθηκαν αντιμέτωποι με μια πρωτοφανή τραγωδία, αλλά και εντελώς καινοφανείς συνθήκες στη λειτουργία του νησιού, οι οποίες έχρηζαν άμεσης και ουσιαστικής αντιμετώπισης, σε σημείο που η πρώην περιφερειάρχης Χριστιάνα Καλογήρου να απειλεί με αναστολή της λειτουργίας της δομής λόγω της υγειονομικής κατάστασης.
Παρά το διεθνές ενδιαφέρον, οι συνθήκες στη Μόρια παρέμεναν σχεδόν αμετάβλητες επί μήνες, ενώ ακαριαίο θάνατο βρήκαν δύο πρόσφυγες το 2016, όταν κοντέινερ έπιασε ξαφνικά φωτιά, με τον τότε πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα να δηλώνει ότι «ανεξάρτητα από την καταγωγή, το χρώμα και τη θρησκεία τους, όλοι είναι άνθρωποι και πάνω απ’ όλα υπερασπιζόμαστε την ανθρώπινη ζωή, τα ανθρώπινα δικαιώματα».
Οι παραβιάσεις
Αναφερόμενοι στην ίδια περίπου χρονική περίοδο, ωστόσο, στις προσφυγές τους οι αιτούντες άσυλο περιγράφουν μια σειρά από παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με πρώτη την απαγόρευση των βασανιστηρίων (κατά το άρθρο 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου), καθώς οι ίδιοι ανέφεραν ότι πριν από την εγγραφή τους στα μητρώα (δηλαδή για 6-11 ημέρες), τοποθετούνταν σε «κλουβί» μικρής χωρητικότητας.
-
Η καταδικαστική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για την υπόθεση «Safi και άλλοι κατά Ελλάδας »
Με την πρόσφατη απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (07.07.2022) επί της υπόθεσης Safi και άλλοι κατά Ελλάδας (υπ’ αριθμ. 5418/2015 αίτηση), η Ελληνική Δημοκρατία καταδικάστηκε σε χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης των προσφευγόντων ύψους 330.000 ευρώ, επιμερισμένη ως εξής ανά προσφεύγοντα (100.000 ευρώ σε έναν από τους προσφεύγοντες, 80.000 ευρώ σε τρεις από κοινού, 40.000 ευρώ σε άλλον έναν και 10.000 ευρώ σε καθέναν από τους υπόλοιπους έντεκα προσφεύγοντες) για παραβίαση των άρθρων 2 (δικαίωμα στη ζωή) και 3 (απαγόρευση απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Πραγματικά περιστατικά – Νομικός χαρακτηρισμός
Η αίτηση προς το ΕΔΔΑ υποβλήθηκε από 16 πρόσωπα (13 υπηκόους Αφγανιστάν, 2 υπηκόους Συρίας και έναν υπήκοο Παλαιστίνης), οι οποίοι κατήγγειλαν τη βύθιση αλιευτικού σκάφους στις 20 Ιανουαρίου 2014 στα ανοικτά του Φαρμακονησίου που μετέφερε τους ίδιους και έντεκα ακόμα αλλοδαπούς υπηκόους στο Αιγαίο Πέλαγος. Η βύθιση του σκάφους είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο έντεκα ατόμων, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονταν και συγγενείς των προσφευγόντων. Σύμφωνα με τους ισχυρισμούς των προσφευγόντων, το σκάφος της ελληνικής ακτοφυλακής κινούταν με ιδιαίτερα μεγάλη ταχύτητα και έχοντας σαφή πρόθεση την απώθηση των επιβαινόντων στο αλιευτικό σκάφος προς τα τουρκικά ύδατα, κάτι που εντέλει οδήγησε στη θανατηφόρα ανατροπή του. Αντιθέτως, οι ελληνικές αρχές υποστήριξαν ότι το αλιευτικό σκάφος βρισκόταν υπό διαδικασία ρυμούλκησης από το Λιμενικό προς το Φαρμακονήσι σε μια επιχείρηση διάσωσης των προσφύγων και η ανατροπή οφείλεται στον πανικό που επικράτησε μεταξύ των επιβαινόντων, ιδίως εν μέσω της θαλασσοταραχής.
Κρίσιμο ρόλο στη δικαιοδοτική κρίση του ΕΔΔΑ διαδραμάτισε η έλλειψη σωσιβίων από το σκάφος του Λιμενικού, το οποίο υποτίθεται ότι προέβαινε σε επιχείρηση διάσωσης, η καθυστερημένη ενημέρωση του αρμόδιου συντονιστικού κέντρου διάσωσης και, εν συνεχεία, η καθυστερημένη ειδοποίηση για παρέμβαση, η απουσία πειστικών εξηγήσεων εκ μέρους των ελληνικών αρχών για τις προαναφερόμενες πλημμέλειες, η χρησιμοποίηση διερμηνέα που δεν μιλούσε τη γλώσσα των επιζώντων, η αλλοίωση του περιεχομένου των καταθέσεων και η άρνηση του εισαγγελέα να διερευνήσει την καταγγελία για επαναπροώθηση.
Η νομική θεμελίωση της απόφασης του Δικαστηρίου στηρίζεται σε τρεις πυλώνες: α) την παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή (άρθρο 2) υπό διαδικαστικό πρίσμα, την παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή (άρθρο 2) από ουσιαστική σκοπιά, και γ) την παραβίαση της απαγόρευσης απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης (άρθρο 3).
Α. Αναφορικά με τις έρευνες των εθνικών αρχών για το τραγικό περιστατικό στο Φαρμακονήσι, το Δικαστήριο παρατήρησε ότι ναι μεν κινήθηκε ποινική διαδικασία κατά των οργάνων του Λιμενικού που εμπλέκονταν στα γεγονότα, ωστόσο ο τρόπος άσκησης της συγκεκριμένης διαδικασίας ενείχε μια σειρά από πλημμέλειες που δεν επέτρεψαν την εις βάθος εξέταση της υπόθεσης. Πρώτον, ορισμένοι από τους προσφεύγοντες διαμαρτυρήθηκαν για προβλήματα ερμηνείας κατά τη λήψη καταθέσεων από αυτούς, ισχυριζόμενοι ότι τα πρακτικά των καταθέσεών τους δεν αντανακλούσαν το πραγματικό τους περιεχόμενο, π.χ. ότι ποτέ δεν είχαν ισχυριστεί ότι το σκάφος είχε βυθιστεί ως αποτέλεσμα των ξαφνικών κινήσεων των επιβαινόντων. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι υπήρχαν αποδεδειγμένα σοβαρές ελλείψεις στην καταγραφή των καταθέσεων, αυτές παρέμειναν αναπόσπαστο μέρος του φακέλου της υπόθεσης έως ότου ο εισαγγελέας διέκοψε τη διαδικασία διερεύνησης. Κατά τη διακοπή της υπόθεσης, εξάλλου, ο εισαγγελέας αρκέστηκε στο να δηλώσει ότι «δεν [υπήρχε] πρακτική των pushbacks ως διαδικασία απομάκρυνσης ή ρυμούλκησης … στα τουρκικά χωρικά ύδατα», ακολουθώντας πιστά την πολιτική γραμμή του τότε Υπουργού Ναυτιλίας. Ο αρμόδιος εισαγγελέας, επιπλέον, παρέλειψε να εξετάσει κρίσιμους ισχυρισμούς των προσφευγόντων, οι οποίοι είχαν καταγγείλει την έλλειψη κρατικής μέριμνας για την προστασία του δικαιώματος στη ζωή των ίδιων και των (αποθανόντων) συγγενών τους κατά τη διεξαγωγή της επίμαχης επιχείρησης από τις λιμενικές αρχές. Υπονομεύοντας, λοιπόν, τη δυνατότητα έρευνας για τον ακριβή προσδιορισμό των συνθηκών βύθισης του αλιευτικού σκάφους, ήτοι τη διαδικασία για την πλήρη απόδειξη των πραγματικών περιστατικών, οι ελληνικές αρχές παραβίασαν το άρθρο 2 της Σύμβασης ως προς το διαδικαστικό του σκέλος, μη λαμβάνοντας όλα τα αναγκαία μέτρα για τη διερεύνηση περιστατικού που ενέχει σοβαρές υποψίες για παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή στην ουσιαστική του διάσταση.
Β. Η προαναφερόμενη έλλειψη ενδελεχούς και αποτελεσματικής έρευνας από τις ελληνικές αρχές σχετικά με κρίσιμες λεπτομέρειες της διενεργηθείσας επιχείρησης δεν εμποδίζει, πάντως, το Δικαστήριο από το να κρίνει ως αναμφισβήτητης αποδεικτικής δύναμης κάποια γεγονότα που συνηγορούν στη μη λήψη των αναγκαίων θετικών μέτρων για την προστασία της ζωής εκ μέρους των ελληνικών λιμενικών αρχών. Καταρχάς, η παρουσία ιδιαίτερα ευάλωτων προσώπων στο αλιευτικό σκάφος, όπως γυναίκες και παιδιά, ήταν ήδη γνωστή στις λιμενικές αρχές, οι οποίες έπλευσαν με ακατάλληλο σκάφος χωρίς τη συνδρομή άλλου καταλληλότερου πλοίου για την υποτιθέμενη επιχείρηση διάσωσης. Η μη χορήγηση σωσιβίων λέμβων και η επιμονή στη ρυμούλκηση του αλιευτικού σκάφους παρά τις αντίξοες συνθήκες (κακοκαιρία, πανικός μεταξύ των επιβαινόντων προσώπων) συνιστούν επιβαρυντικούς παράγοντες στον – μη εναρμονιζόμενο με την υποχρέωση προστασίας της ανθρώπινης ζωής – τρόπο δράσης των ελληνικών αρχών. Επιπροσθέτως, η αναιτιολόγητη καθυστέρηση ενημέρωσης του κέντρου συντονισμού και έρευνας και, εν συνεχεία, η ανεξήγητη καθυστέρηση στην κινητοποίηση και άφιξη των διαθέσιμων διασωστικών μέσων ήταν τόσο μεγάλη που κατέστησε αδύνατη οποιαδήποτε προσπάθεια αποτροπής της βύθισης του αλιευτικού σκάφους. Τα παραπάνω αναπάντητα ερωτήματα σχετικά με τον τρόπο οργάνωσης και διεξαγωγής της επιχείρησης οδηγούν το Δικαστήριο στο να αναγνωρίσει ότι οι ελληνικές αρχές δεν έκαναν ό, τι θα αναμενόταν ευλόγως από ένα κράτος-μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης, το οποίο υπέχει στο μέτρο του δυνατού υποχρέωση λήψης θετικών μέτρων για την προστασία της ανθρώπινης ζωής, ως εκ τούτου συντρέχει παραβίαση του άρθρου 2 ΕΣΔΑ στην ουσιαστική του ερμηνευτική εκδοχή.
Γ. Όσον αφορά στους διασωθέντες αλλοδαπούς, οι οποίοι έφτασαν στο Φαρμακονήσι, το Δικαστήριο εντοπίζει όψεις εξευτελιστικής μεταχείρισής τους από τα σώματα ασφαλείας της Ελληνικής Δημοκρατίας. Συγκεκριμένα, δώδεκα επιζώντες της βυθισμένης βάρκας διατάχθηκαν να γδυθούν, προκειμένου να υποβληθούν σε σωματική έρευνα μπροστά στους άλλους επιζώντες και σε ομάδα στρατιωτών. Η ελληνική Κυβέρνηση δεν έδωσε καμιά πειστική εξήγηση για την εν λόγω σωματική έρευνα, μιας και δεν υφίστατο κίνδυνος για τη δημόσια τάξη και ασφάλεια, κάτι που προκύπτει από το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι οι προσφεύγοντες όχι μόνο δεν ήταν οπλισμένοι, αλλά αφίχθησαν στην ακτή εξαντλημένοι, σοκαρισμένοι και ανήσυχοι για την τύχη των αγνοούμενων – και εντέλει νεκρών – συγγενών τους. Συνεπώς, το Δικαστήριο κρίνει ότι η διενεργηθείσα σωματική έρευνα σε ανθρώπους ευρισκόμενους σε κατάσταση ιδιαίτερης ευαλωτότητας είχε χαρακτηριστικά ταπείνωσης υπερβαίνοντας το αναγκαίο μέτρο συναισθηματικού βάρος που αναπόδραστα συνεπάγονται εν γένει οι σωματικές έρευνες. Ως εκ τούτου, αποφάνθηκε ότι οι ελληνικές αρχές παραβίασαν την απαγόρευση απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης βάσει του άρθρου 3 της Σύμβασης.
Τέλος, το Δικαστήριο αρνήθηκε να εξετάσει τον ισχυρισμό των προσφευγόντων ότι η Ελληνική Δημοκρατία παραβίασε και το άρθρο 13 της Σύμβασης (δικαίωμα πραγματικής προσφυγής), εφόσον δεν παρείχε κάποιο αποτελεσματικό ένδικο βοήθημα ή μέσο για τη διακρίβωση της βασιμότητας ή μη των καταγγελιών τους.
Οι επαναπροωθήσεις ως de facto κυβερνητική πολιτική
Η καταδίκη της χώρας μας από το ΕΔΔΑ για το ναυάγιο στο Φαρμακονήσι με τις βαριές κατηγορίες της παραβίασης δύο εκ των θεμελιωδέστερων διατάξεων της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (δικαίωμα στη ζωή, απαγόρευση απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης) εγείρει το φλέγον ερώτημα κατά πόσον το συγκεκριμένο περιστατικό συνιστά μεμονωμένη παραβίαση του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου από τις αρμόδιες ελληνικές αρχές ή παρουσιάζει συστηματικότητα σε τέτοιον βαθμό που να καθιστά τις αποτρεπτικές επιχειρήσεις επαναπροώθησης ως de facto πολιτική της ελληνικής Κυβέρνησης, ιδίως από τον Μάρτιο 2020 («κρίση» στον Έβρο) και πέρα. Είναι αλήθεια ότι η σχολιαζόμενη απόφαση Safi και άλλοι κατά Ελλάδας, παρά τη δριμεία καταδίκη της Ελληνικής Δημοκρατίας στην προκειμένη περίπτωση, δεν εκφέρει οποιαδήποτε κρίση για το ζήτημα των επαναπροωθήσεων, πολλώ δε μάλλον για τη γενικευσιμότητα τέτοιων απάνθρωπων πρακτικών στα χερσαία και θαλάσσια σύνορα.
Ως «παράνομη επαναπροώθηση» θα μπορούσε να χαρακτηριστεί κάθε ενέργεια των αρμόδιων αρχών ενός κράτους-μέλους (αστυνομία, συνοριοφυλακή, λιμενικό, στρατός) που συνιστά άτυπη σύλληψη, ενίοτε και με τη συνδρομή παραστρατιωτικών ομάδων αποτελούμενων από απλούς πολίτες, και αυθαίρετη απώθηση των υπηκόων τρίτης χώρας χωρίς τη διασφάλιση μιας νόμιμης διαδικασίας κρίσης περί της δυνατότητας εισόδου ή παραμονής στη χώρα, ήτοι την άρνηση της πρόσβασης στην υποβολή αιτήματος ασύλου ή επικουρικής διεθνούς προστασίας[1].
Η πρακτική των παράνομων επαναπροωθήσεων (pushbacks) συνιστά παραβίαση πληθώρας θεμελιωδών δικαιωμάτων των υπηκόων τρίτων χωρών και αντίστοιχων υποχρεώσεων των αρμόδιων εθνικών αρχών, όπως κατοχυρώνονται σε εθνικό, ενωσιακό και διεθνές επίπεδο. Ενδεικτικά, παραβιάζονται το δικαίωμα στη ζωή (άρθ. 2 ΕΣΔΑ, άρθ. 2 ΧΘΔΕΕ, άρθ. 5 παρ. 2 Συντ.), η απαγόρευση βασανιστηρίων και απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης (άρθ. 3 ΕΣΔΑ, άρθ. 4 ΧΘΔΕΕ, άρθ. 7 παρ. 2 Συντ.), η αρχή της μη επαναπροώθησης (άρθ. 33 Σύμβασης της Γενεύης, άρθ. 19 παρ. 2 ΧΘΔΕΕ), το δικαίωμα στο άσυλο (άρθ. 14 Οικουμενικής Διακήρυξης ΟΗΕ, άρθ. 18 ΧΘΔΕΕ), το δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία και ασφάλεια (άρθ. 5 ΕΣΔΑ, άρθ. 6 ΧΘΔΕΕ, άρθ. 5 παρ. 3 και 6 Συντ.), το δικαίωμα στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή (άρθ. 8 ΕΣΔΑ, άρθ. 7 ΧΘΔΕΕ, άρθ. 9 Συντ.), το δικαίωμα στην αποτελεσματική έννομη προστασία (άρθ. 13 ΕΣΔΑ, άρθ. 19 και 47 ΧΘΔΕΕ, άρθ. 20 Συντ.), το καθήκον διάσωσης στη θάλασσα (άρθ. 98 της Σύμβασης ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας) και η απαγόρευση διακρίσεων (άρθ. 14 ΕΣΔΑ, άρθ. 21 ΧΘΔΕΕ, άρθ. 5 παρ. 2 Συντ.)[2].
Όπως καταγράφεται στην πρόσφατη Έκθεση του Ειδικού Επιτρόπου για τα ανθρώπινα δικαιώματα των μεταναστών της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, Felipe González Morales[3], εκφράζονται ιδιαίτερες ανησυχίες σε πολλές περιοχές του πλανήτη (με ιδιαίτερη έμφαση στα σύνορα Πολωνίας-Λευκορωσίας, ΗΠΑ-Μεξικού και Ελλάδας-Τουρκίας) για την απανθρωποποίηση της φύλαξης των συνόρων, με την εισαγωγή νέων τεχνολογιών επιτήρησης και την απουσία ασφαλιστικών δικλείδων που θα αποτρέπουν τον κίνδυνο ζωής για όσους πρόσφυγες-μετανάστες επιχειρούν να εισέλθουν σε μια χώρα. Η ασφαλειοποίηση-στρατιωτικοποίηση των συνόρων συνδέεται άρρηκτα με τη συστηματική και μεθοδική άσκηση παράνομων επαναπροωθήσεων, την περιορισμένη πρόσβαση στις διαδικασίες υποβολής αιτήματος ασύλου, την έλλειψη παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας και τη δρακόντεια αυστηροποίηση των ποινών για την παράτυπη άφιξη μεταναστών. Περαιτέρω, στην εν λόγω Έκθεση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών γίνεται ειδική μνεία στους δραστικούς περιορισμούς στην επέμβαση των μη κυβερνητικών οργανώσεων (ΜΚΟ) που επέβαλε ο Ν. 4825/2021[4], επιτρέποντας πλέον τη διασωστική συνδρομή τους μόνον υπό τον όρο ότι έχουν εγγραφεί και πιστοποιηθεί σε τηρούμενα μητρώα και μόνο στο βαθμό που ενεργούν σε πλήρη συμμόρφωση με τις διαταγές και τις οδηγίες του ελληνικού Λιμενικού[5].
Στην Έκθεση ενός εκ των σημαντικότερων οργανισμών για την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων σε οικουμενικό επίπεδο, η τακτική των επαναπροωθήσεων στα χερσαία και θαλάσσια σύνορα της ελληνικής επικράτειας δεν αντιμετωπίζεται απλώς ως μια μεμονωμένη παρέκκλιση από τη διεθνή νομιμότητα, αλλά προσλαμβάνει τον χαρακτήρα της de facto γενικής πολιτικής πρακτικής των αρμόδιων αρχών[6]. Η γενίκευση μιας παράνομης πρακτικής από τα θεσμικά όργανα της ελληνικής Πολιτείας και, συνακόλουθα, η στέρηση των προσώπων στην εξατομικευμένη υποβολή και, εν συνεχεία, κρίση του αιτήματος ασύλου ή επικουρικής διεθνούς προστασίας, εκτός από το να παραβιάζει προδήλως τα κανονιστικά και ηθικοπολιτικά προτάγματα του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, διεγείρει και αισθήματα οξύτερης ξενοφοβίας στην κοινωνία, κάτι που δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο την επίδειξη ανεπιφύλακτου σεβασμού στην ασφάλεια, υγεία και αξιοπρέπεια των προσφύγων και μεταναστών[7].
Η αναγωγή των επαναπροωθήσεων σε de facto κυβερνητική πολιτική δεν εγείρει μόνο ζητήματα παραβίασης θεμελιωδών δικαιωμάτων των ευάλωτων «άλλων». Επιπλέον, συνεπάγεται και την υποβάθμιση της ποιότητας της δημοκρατίας ως του πολιτεύματος εκείνου που εδράζεται – διαδικαστικά και ουσιαστικά – στη συμμετοχή, τη διαφάνεια και τη λογοδοσία. Ειδικότερα, όπως προκύπτει από σχετικό δελτίο τύπου της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου από κοινού με πολλές ακόμα οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών[8], η Εθνική Αρχή Διαφάνειας (ΕΑΔ) ανακοίνωσε το πόρισμα τρίμηνης έρευνας που διενήργησε[9] αναφορικά με τεκμηριωμένες καταγγελίες περί άτυπων αναγκαστικών επιστροφών (επαναπροωθήσεις) από το Ελληνικό Λιμενικό και τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής (FRONTEX), οι οποίες προέκυψαν μετά από πολύμηνη δημοσιογραφική έρευνα του Lighthouse Reports με τη συνδρομή ευρωπαϊκών ενημερωτικών μέσων (Der Spiegel, SRF Rundschau, Republik and Le Monde)[10]. Το δελτίο τύπου που εξέδωσε η Ελληνική Αρχή Διαφάνειας δεν απαντά σε κανένα από τα φλέγοντα ερωτήματα, όπως πόσες και ποιες επαναπροωθήσεις έλαβε υπόψη στην έρευνά της, ενώ ακόμα μεγαλύτερες επιφυλάξεις για την αξιοπιστία του εν λόγω πορίσματος γεννά η πολυπληθής παρουσία μελών της Ελληνικής Αστυνομίας και του Ελληνικού Λιμενικού μεταξύ των ερωτηθέντων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η πλημμελής έρευνα του ζητήματος των επαναπροωθήσεων που λαμβάνουν χώρα στα ελληνοτουρκικά σύνορα έχει οδηγήσει σε παρεμβάσεις των αρμόδιων θεσμικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η μεν Ευρωπαϊκή Επιτροπή έθεσε βέτο στην αποδέσμευση έκτακτων κονδυλίων ύψους 15,83 εκατομμυρίων ευρώ προς την Ελλάδα, με το επιχείρημα της έλλειψης ενός ανεξάρτητου μηχανισμού διερεύνησης των καταγγελιών περί παραβίασης θεμελιωδών δικαιωμάτων στα σύνορα της χώρας. Το δε Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο διά της Επιτροπής Ελέγχου του Προϋπολογισμού «πάγωσε» μέρος της χρηματοδότησης του προϋπολογισμού της FRONTEX για το 2022, καταλογίζοντας στον αρμόδιο φορέα συνοριοφυλακής και ακτοφυλακής σε επίπεδο ΕΕ αδράνεια και αδιαφάνεια ως προς την εξέταση περιστατικών παραβίασης θεμελιωδών δικαιωμάτων, κάτι που προκύπτει ως μομφή μέσα από εμπεριστατωμένη έκθεση της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF).
Κατά συνέπεια, η επιτακτική ανάγκη για έγκαιρη, διεξοδική και αμερόληπτη διερεύνηση περιστατικών παράνομων επαναπροωθήσεων παρεμποδίζεται από την απουσία ανεξάρτητων οργάνων σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο, τα οποία θα διαθέτουν την κατάλληλη τεχνογνωσία και αντικειμενικότητα, προκειμένου να διασφαλίζουν την απαιτούμενη λογοδοσία των θεσμικών οργάνων των κρατών-μελών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά τη δράση τους στα χερσαία και θαλάσσια σύνορα[11]. Εξάλλου, σύμφωνα με την πάγια νομολογία του ΕΔΔΑ, προκειμένου να κριθεί ως αποτελεσματική μια έρευνα «θα πρέπει να υφίσταται ένα επαρκές στοιχείο δημόσιου εξονυχιστικού ελέγχου ή τα αποτελέσματά της να διασφαλίζουν λογοδοσία τόσο στη θεωρία όσο και στην πράξη, να διατηρούν την εμπιστοσύνη της κοινής γνώμης στην τήρηση του κράτους δικαίου από τις αρχές και να παρεμποδίζουν την εμφάνιση της οποιασδήποτε υπόνοιας για συμπαιγνία ή ανοχή σε παράνομες ενέργειες»[12].
Επίλογος – Συμπεράσματα
Η επισκόπηση της καταδικαστικής απόφασης Safi και άλλοι κατά Ελλάδας υπό το πρίσμα των Εκθέσεων των καθ’ ύλην αρμόδιων διεθνών οργανισμών και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών δύναται να μας οδηγήσει σε τρία καταληκτικά συμπεράσματα-τροφή για περαιτέρω αναστοχασμό επί του ζητήματος της παραβίασης του δικαιώματος στη ζωή και της απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης στα σύνορα της Ελλάδας, άρα και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Πρώτον, καθίσταται σαφές ότι τόσο τα κράτη-μέλη όσο και τα θεσμικά όργανα της Ένωσης οφείλουν να εγγυηθούν μια πολιτική φύλαξης των συνόρων, η οποία όχι απλώς δεν θα περιλαμβάνει τις παράνομες επαναπροωθήσεις-ομαδικές απελάσεις ως συστηματική πρακτική, αλλά θα σέβεται στο ακέραιο τα δικαιώματα που κατοχυρώνει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο με ανεπιφύλακτο σεβασμό των προσφύγων και μεταναστών ως ευάλωτων προσώπων και, κατά μείζονα λόγο, των ατόμων που τελούν σε κατάσταση ιδιαίτερης ευαλωτότητας, όπως οι γυναίκες και τα παιδιά.
Δεύτερον, κρίνεται αναγκαία η θωράκιση των εθνικών και υπερεθνικών αρχών με θεσμικά όργανα έγκαιρης, αποτελεσματικής και ανεξάρτητης διερεύνησης περιστατικών που ενέχουν σοβαρές υποψίες για παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή και του καθήκοντος διάσωσης προσώπων.
Τρίτον, στον αντίποδα της ποινικοποίησης της δράσης των μη κυβερνητικών οργανώσεων, θα ήταν ευκταία η διευκόλυνση της συμμετοχής των φορέων της κοινωνίας των πολιτών στις διασωστικές επιχειρήσεις. Επιπλέον, προφανέστατα είναι καλοδεχούμενη η δικαστική διερεύνηση υποθέσεων που εκθέτουν τις παράνομες πτυχές της ασκούμενης πολιτικής από τις κυβερνήσεις των κρατών-μελών. Ωστόσο, οποιαδήποτε σύσταση για ριζική αλλαγή πλεύσης στον ασφαλειοκεντρικό-στρατοκεντρικό τρόπο διαχείρισης του προσφυγικού-μεταναστευτικού ζητήματος συνιστά γράμμα κενό εάν δεν συνοδευθεί από τη συμμόρφωση των αρμόδιων εθνικών και υπερεθνικών αρχών προς τη νομιμότητα και, πάνω απ’ όλα, από την υιοθέτηση ενός αποτελεσματικού μηχανισμού επιβολής κυρώσεων προς εκείνα τα κράτη-μέλη που παραβιάζουν τις διεθνείς υποχρεώσεις τους, οι οποίες απορρέουν ρητά από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων ΕΕ και την Οικουμενική Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Θωμάς Ψήμμας
Διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Δικαίου Νομικής Σχολής ΑΠΘ
