Σ’ ένα χωριό τής Μάντσας πού δεν θέλω νά θυμάμαι το όνομά του… [πρώτη πρόταση τού ΄Δόν Κιχώτη’]
………………………………
Ονομάζομαι Μιγκουέλ Θερβάντες και είμαι απόγονος τού μεγάλου Ισπανού συγγραφέα, Μιγκουέλ ντέ Θερβάντες Σααβέδρα, συγγραφέα του ‘Δόν Κιχώτη’. Παρόλο πού από την εποχή τού παλαιού προγόνου μου μας χωρίζουν είκοσι γενιές (δηλαδη είκοσι φορές είκοσι χρόνια, ο ‘Δόν Κιχώτης’ πρωτοεκδόθηκε το 1604) η οικογενειακή μνήμη στούς Σααβέδρα — αλλά ακόμα περισσότερο στήν αριστοκρατική οικογένεια των ντέ Κορτίνας της Καστίλης από την οποία προερχόταν η μητέρα τού μεγάλου προγόνου μου — παραμένει ζωντανη καί αξιοσέβαστη. Γιά οικογένειες συνδεδεμένες γιά αιώνες με τη γη, μέ δημόσια αξιώματα και ευθύνες, μέ κληρονομίες και προνόμια πού καθορίζονται απο βασιλείς και κυβερνήσεις, στην Ισπανία τουλάχιστον, οι παραδοσιακές μνήμες ξεπερνούν τήν πάροδο του χρόνου και καθορίζουν τίς ζωές των απογόνων. Μιά τέτοια περίπτωση απογόνου ιστορικής οικογένειας της Καστίλης ειμαι και εγώ.
Θά με ρωτήσετε για ποιό λόγο βρίσκομαι στο νησί σας και μάλιστα χωρίς νά ξέρω ελληνικά, νά σας μιλώ πότε στα αγγλικά και πότε στα ιταλικά με προφορά ισπανική, μόνο καί μόνο επειδή πρέπει νά σας μιλήσω γιά να συνδέσω επιτέλους τό χωριό καί το νησί σας μέ τήν ιστορία της Ευρώπης και τής παγκόσμιας λογοτεχνίας. Αν δέν ξέρουμε οτι ενα ιστορικο γεγονός έχει συμβεί, αν μας ειναι άγνωστο, τότε είναι σάν το γεγονός αυτό νά μην έχει συμβεί ποτέ γιά μας. Και αυτό συμβαίνει συχνά σέ πολλούς ανθρώπους, ιδιαίτερα σε χώρες πού εχουν ιστορία πολλών αιώνων.
Ο πρόγονός μου ήταν ο συγγραφέας του ‘Δόν Κιχώτη’, ενός έργου μοναδικού, ξεχωριστού από κάθε άλλο που είχε γραφτεί πρωτύτερα. Υπήρξαν αρκετοί πού προσπάθησαν να το μιμηθούν εκ των υστέρων καί να συγγράψουν παρόμοια ρομάντσα. Κανένας ομως δεν κατάφερε να συναγωνιστεί τόν ‘Δόν Κιχώτη’ τού Μιγκουέλ Θερβάντες. Μόλις εκδόθηκε γνώρισε αμέσως μεγάλη επιτυχία, οχι μόνο στην Ισπανία αλλά και σε ολόκληρη τήν Ευρώπη. Εγιναν απανωτές εκδόσεις, η μία μετάφραση ακολουθησε την αλλη, ο Θερβάντες έγινε γρήγορα ένας απο τούς πιο φημισμένους πεζογράφους του κόσμου. Η φήμη του γιγαντώθηκε τόσο πολύ και τόσο γρήγορα ωστε προκάλεσε τήν αντιζηλία ακόμα καί του μεγάλου Λόπε ντε Βέγκα, πού θεωρείται μέχρι σήμερα ο πατέρας της ισπανικής λογοτεχνίας. Ο πρόγονός μου, πολύ σοφά, δέν εδωσε σημασία στον φθόνο τού σπουδαίου συγγραφέα και ευνοούμενου του βασιλιά Φιλίππου. Μάλιστα τού απέστειλε φιλοφρονητικά αντίτυπο του ‘Δόν Κιχώτη’ με ενα αφιερωματικό ιδιόγραφο σονέτο γιά τόν ίδιο και τό έργο του.
……………………………………..
Ο Μιγκουέλ Θερβάντες ήταν ταπεινός καί γενναιόψυχος. Δέν απάντησε ποτέ στίς ζηλόφθονες επιθέσεις των εχθρών του. Δέν δέχτηκε ποτέ τιμές και δόξες πού δεν άρμοζαν σέ ενα πολεμιστή, στόν γιό μιάς τίμιας αριστοκρατικης οικογένειας τού Βαλαντολίντ που υπηρέτησε ανέκαθεν με αφοσίωση τούς βασιλείς της. Οσα χρόνια κρατήθηκε αιχμάλωτος στο Αλγέρι προτίμησε να μείνει σκλάβος και πιστός χριστιανός παρά να αλλαξοπιστήσει καί να κερδίσει πλούτη.
Δέν υπάρχει λόγος να σας εξιστορήσω μια περιπετειώδη, δύσκολη ζωή, γεμάτη απροσδόκητες κακοτυχίες, πού κράτησε εξήντα εννέα χρόνια. Τίς τελευταίες μέρες της ζωής του μιλούσε διαρκώς γιά τον ήρωά του μέ λατρεία. Εμπνεόταν απο τήν αγαλλίαση πού θά συναντούσε επιτέλους τόν Δημιουργό του: qui creastime, miserere mei! [Αυτός πού με δημιούργησε θα με λυπηθεί!] έγραψε αρκετές φορές στο ημερολόγιο του. Εφυγε κρατώντας τό χέρι της αγαπημένης του συζύγου. «Αντίο χαρές και γλέντια, αντίο καλοί φίλοι καί θαυμάσιες ομορφιές τού κόσμου…. Ο Δόν Κιχώτης γεννήθηκε γιά μένα, γιά μένα έκανε όλα του τά κατορθώματα και εγώ γεννήθηκα γιά να τα διηγηθώ και γιά νά τόν δοξάσω – εκεινος έζησε γιά μένα καί εγώ για κείνον.»
Πρέπει νά σας θυμήσω οτι ο Θερβάντες ηταν στρατιώτης και πολεμιστής. Σέ ηλικία εικοσι τεσσάρων ετων πολέμησε στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου ενάντια στον τουρκικό στόλο του Σουλτάνου. Μέ χρήματα καί ενθάρρυνση τού βασιλιά της Ισπανίας καί του Πάπα της Ρώμης, συγκεντρώθηκε τότε μεγάλος αξιόμαχος χριστιανικός στρατός καί στόλος κάτω απο τήν εμπνευσμένη ηγεσία του νεαρού Δόν Χουάν της Αυστρίας, ετεροθαλή αδελφού τού βασιλιά Φιλίππου τής Ισπανίας. Μετά τήν πρώτη πολιορκία της Βιέννης από τόν Σουλειμάν τόν Μεγαλοπρεπή, μετά τίς δύο απανωτές ήττες της Βενετίας σαράντα χρόνια αργότερα στήν Κύπρο από τόν στόλο του άξιου ναυάρχου Λαλά Καρά Πασά, η κυριαρχία των θαλασσίων οδων πρός την Ανατολή είχε σχεδόν ανακοπεί. Μετά τήν άλωση της Πόλης, οι Οθωμανοί απειλούσαν νά εισβάλουν στις περιοχές πού κυβερνούσαν μέχρι τότε τά χριστιανικά κράτη τής δυτικής Ευρώπης. Αν έπεφτε μετά τήν Κύπρο και η Μάλτα τότε οι χριστιανοί θα βρίσκονταν αποκλεισμένοι από τούς Οθωμανούς όχι μόνο απο τόν Δούναβη καί τίς οροσειρές των Βαλκανίων, αλλά καί απο τήν Μεσόγειο. Κάτι έπρεπε νά γίνει γιά να σωθεί η θρησκεία μας και η εκκλησία της Ρώμης.
Η ναυμαχία της Ναυπάκτου κατόρθωσε το ακατόρθωτο. Ο Θερβάντες πολέμησε γενναία, τραυματίστηκε στο στήθος με δυό σφαίρες, έχασε το αριστερό του χέρι από μια τρίτη. Ευτυχώς η ζωή του σώθηκε, νοσηλεύτηκε τρείς μήνες στη Μεσσήνη τής Σικελίας αλλά έμεινε κουλός για πάντα. Γύρισε στην πατρίδα του την Ισπανία, ζήτησε διάφορες δουλειές, όχι πιά στα πεδία των μαχών αλλά σάν διοικητικός στρατιωτικός υπάλληλος. Κανείς δεν αμφισβήτησε ποτέ τίς ικανότητές του και την αφοσίωσή του στον βασιλιά.
…………………………………..
Ισπανοί μισθοφόροι υπηρετούσαν τότε τόν Δόγη της Γένοβας. Η πλούσια αυτή πόλη έστελνε εμπορικούς αντιπροσώπους, τραπεζίτες, ιεραποστόλους και στρατεύματα σε διάφορες παραθαλάσσιες κτήσεις τους στήν Ανατολη, από τήν Κριμαία μεχρι τό Πέραν καί τη Βυρηττό. Ο Θερβάντες στάλθηκε από τον Δόγη Τζιουστινιάνι σάν έμπιστος ισπανός αξιωματικός ξηράς σ’ αυτό το νησί του Αιγαίου για να βοηθήσει να σωθούν καί να επιστρέψουν στήν πατρίδα τους οι δυόμισυ χιλιάδες Γενοβέζοι πού είχαν αποκλειστεί εδώ, στο νησί σας μετά την κατάληψη του απο τούς Τούρκους. Η Γένοβα, όπως καί όλες οι άλλες χριστιανικές χώρες, παρέμενε μετά τη ναυμαχία της Ναυπάκτου σέ συνεχή ανοιχτό πόλεμο μέ τούς Οθωμανούς σε όλα τά μήκη καί τα πλάτη τής Μεσογείου. Η παρουσία Γενοβέζων στό νησί σας είχε καταντήσει προβληματική – η Τουρκική διοίκηση τούς καταπίεζε, δεν τούς επέτρεπε να εμπορευτούν ελεύθερα και τούς επέβαλε συνεχως υπέρογκα πρόστιμα καί κατασχέσεις περιουσιών.
Ο Θερβάντες παρουσιάστηκε στον οθωμανό διοικητή σάν ισπανός έμπορος εσπεριδοειδών καί κρασιού. Πραγματικός σκοπός του ήταν να οργανώσει δυό-τρείς καραβιές Γενοβέζων να φύγουν μέ περαστικές γαλέρες πρός τήν Αδριατική η έστω πρός το Πέραν. Οι περιουσίες τους, τά ωραία κτήματα τους, οι καλοχτισμένες ψιλοτάβανες αποθήκες όπου κρατούσαν φρέσκα τα μανταρινοπορτόκαλα τούς μήνες τού καλοκαιριού θά μένανε στούς ντόπιους. Επρεπε να τό πάρουν απόφαση, κινδύνευαν οι ζωές τους, θα γύριζαν στη Γένοβα για να σωθούν.
…………………………….
Ο Θερβάντες δέν ήταν άνθρωπος ονειροπόλος σάν τόν ήρωά του Δόν Κιχώτη. Αντίθετα, ήταν άνθρωπος έξυπνος καί πρακτικός, μέ έμφυτη γενναιότητα καί θάρρος. Ολη του τή ζωή τόν ενέπνεε η πίστη στόν Ιησού Χριστό. Διάλεξε νά μείνει στό χωριό σας πού βρίσκεται σέ ύψωμα, μιά ώρα δρόμο μέ τά πόδια από το λιμάνι, όχι μόνο γιά να παρακολουθεί τίς αφίξεις των ιστιοφόρων αλλά καί γιά νά μην κυκλοφορει κοντά στο κάστρο καί στήν Τουρκική φρουρά. Ζούσε μόνος του στό τελευταίο από τά δώδεκα παλιά πετρόχτιστα σπίτια τού χωριού, μέ την φροντίδα ενός αντρόγυνου πού έμενε κοντά του. Απ’ τό παράθυρό του έβλεπε όλο τόν κάμπο πού απλώνονταν μπροστά του, από τούς ανεμόμυλους τού λοφου τοὐ Αγίου Μηνά μέχρι τούς ανεμόμυλους τού λιμανιού.
Εμεινε στό νησι σας δεκαέξη μήνες. Κρατούσε τακτικό ημερολόγιο των εμπορικων του δραστηριοτήτων, όχι μόνο σαν αποδεικτικό λογοδοσίας στούς εργοδότες του στή Γένοβα, αλλά καί σαν πειστήριο καί άλλοθι για τούς Οθωμανούς. Δέν τόν υποπτεύθηκαν ποτέ. Κατάφερε νά φυγαδεύσει οσους Γενοβέζους θέλησαν πράγματι νά φύγουν από το νησί, είτε από φόβο των Τούρκων είτε γιά να βιοποριστούν σέ ἀλλα μέρη τής Ανατολής. Μερικές οικογένειες προτίμησαν νά μείνουν, υπήρχαν σεβαστές περιουσίες σέ κτήματα καί εμπορικά συμβόλαια, είχαν γίνει γάμοι ορθοδόξων και καθολικών, στό νησί λειτουργούσαν τριάντα καθολικές εκκλησίες στή δικαιοδοσία του Πάπα της Ρώμης.
…………………………………………..
Οι ισπανοί βιογράφοι του Θερβάντες είναι σίγουροι ότι έπεσε θύμα πειρατείας περίπου εκείνη τήν εποχη διότι λίγο αργότερα βρίσκεται στό Αλγέρι, σκλάβος στήν υπηρεσία του Τούρκου διοικητή Χασάν Πασα. Τό όνομα του καταγράφτηκε απο τό Τάγμα των Τριαδιστών, τών αφοσιωμένων μοναχών-ταξιδευτών πού συνόδευαν τούς Σταυροφόρους: φορούσαν ασπρα ράσα με έναν μεγάλο μπλέ καί κοκκινο σταυρό στην πλάτη. Ιερό σκοπο τους ειχαν τήν απελευθέρωση των χριστιανων αιχμαλώτων από τούς Οθωμανούς πρίν εξαναγκαστούν να αλλαξοπιστήσουν. Μάλλον λοιπόν ο Μιγκουέλ Θερβάντες, φεύγωντας βιαστικά απο τό νησί αλλά με την προοπτική να επιστρέψει σύντομα, θα άφησε τα προσωπικά του αντικείμενα σέ άνθρωπο εμπιστοσύνης, ισως σέ κάποιο μέλος της καθολικής κοινότητας τού νησιού. Δέν μού φαίνεται καθόλου απίθανο αυτός να ήταν ο ιερέας τού μικρού Αγίου Ισιδώρου στόν δημόσιο δρόμο πού οδηγεί πρός την ανηφόρα του χωριού σας. ‘Αλλωστε μάλλον εκει θα εκκλησιαζόταν τίς Κυριακές και τίς εορτές μας ο Θερβάντες καί οχι στήν ορθόδοξη εκκλησία τού χωριού. Απο την δεύτερη σελίδα πού δηλώνει κτήτορα η φύλακα τού ξύλινου βιβλίου, σίγουρα ο καθολικός ιερέας τού μικρού Αγίου Ισιδώρου θα λεγόταν Αλέξανδρος Ευστράτιος Αργέντης καί θα ανήκε στη γωστή οικογένεια της Γένοβας ή της Φλωρεντίας.
………………………………
Ανοίγω τώρα στό μυαλό μου, σάν νά τό ανοίγω εδώ στό τραπέζι τού καφενείου μπροστά σε όλους σας, τό μικρό ξύλινο κιτάπι τού Θερβάντες, γραμμένο βέβαια στά ισπανικά τής εποχής του, μέ λίγα λατινικά καί λίγο περισσότερα ιταλικά εδω κι εκει, όταν οι μητρικές του λέξεις δέν του έφταναν γιά τίς συγκεκριμένες περιστάσεις του νησιού σας καί ηξερε ότι θά έπρεπε να ψάξει νά τίς βρεί αργότερα. Τό όνομα «Δόν Κιχώτης» δέν υπαρχει πουθενά. Υπάρχει όμως τό σκίτσο δυό ανεμόμυλων μέ φουσκωμένα τά φτερά καί μπροστά τους οπλισμένοι καβαλάρηδες Οθωμανοί πού ήρθαν με σκοπό νά κατασχέσουν τά αλεσμένα σιτηρά. Τό κείμενο (ξεθωριασμένο μαυρο-καφετί, μέ γράμματα πού χάνονται πολλές φορές μέσα στίς ρωγμές τού μαλακού ξύλου) ακολουθεί πάντοτε τίς αδρές ζωγραφιές, σάν νά προσπαθεί να δώσει κάποια σημασία στά γεγονότα πού εικονίζουν.
Σέ άλλη ξύλινη σελίδα ένα κοπάδι πρόβατα βόσκει σ’ ενα λόφο. Ενας βοσκός σηκώνει τά χέρια του καί δείχνει σάν να φωνάζει απελπισμένος. Μερικά πρόβατα κοίτονται σκοτωμένα. Μπροστά τους δυο-τρείς Τούρκοι μέ σπαθιά δείχνουν νά απειλούν τό υπόλοιπο κοπάδι. Αλλο ένα επεισόδιο βίαιης απαίτησης φόρων από τούς καινούργιους ιδιοκτήτες τού νησιού.
……………………………………………
Δέν υπάρχει λόγος νά σας περιγράψω περισσότερα εικονογραφημένα επεισόδια από το ξύλινο κιτάπι τού Θερβάντες. Ολα μαζι δέν ειναι περισσότερα απο δέκα. Μήν ξεχνάτε οτι γράφτηκαν λίγα χρόνια μετα την Ναυμαχία της Ναυπάκτου, την οποία ο Μέγας Σουλτάνος Σελίμ δέν εξέλαβε σάν ήττα τού ναυτικού του αλλά σάν μηνυμα απο τόν Αλλαχ να γίνει κραταιότερος καί να κατατροπώσει τούς χριστιανούς στη Μεσόγειο μιά για πάντα. Μέσα σε ένα χρόνο οι οθωμανοί είχαν τίς διπλάσιες γαλέρες, τά διπλασια κανόνια, μέ πολλές χιλιάδες αξιωματικούς και ναύτες, Ασιάτες μισθοφόρους, Βυζαντινούς πυρπολιτές μέ υδροστεγή εκρηκτικά. Κάθε νησί τού Αιγαίου ηταν για κείνους μιά βαση ναυτικης υπεροχης. Μέχρι τό τέλος της ζωής του ο Θερβάντες έζησε μέ τον φόβο της οθωμανικής λαίλαπας πού θά έπνιγε τήν Ισπανία καί τούς χριστιανούς από στεριά καί θάλασσα.
………………………………..
Πάνε δέκα χρόνια τώρα αφότου άκουσα την ιστορία του Μιγκουέλ Θερβάντες από τόν συνονόματο απόγονό του. Την παίδεψα πολλές φορές και με πολλούς τροπους στο μυαλο μου. Κάθησα να τήν γράψω γιατί φοβήθηκα ότι θά τήν ξεχάσω ή ότι η μνήμη μου άθελά της θά την αλλοιώσει. Μέχρι τώρα δέν τήν έχω διηγηθεί σέ κανέναν φίλο η γνωστό μου. Πιστεύω οτι ειναι αληθινη πέρα για πέρα. Αλλα δέν μπορω νά ξέρω αν οι αλήθειες της μπορούν να γίνουν πιστευτές από ολους εσάς πού δεν γνωρίσατε τον επισκέπτη μας Μιγκουέλ Θερβάντες, πού δεν είδατε μέ τα μάτια σας τό ξύλινο βιβλίο μέ τα πυκνογραμμένα φύλα σέ τρείς γλώσσες, πού δεν γνωρίζετε πρόσωπα και τοποθεσίες του νησιού μας. Ακόμα πιό δύσπιστοι θα είστε ολοι εσείς πού έχετε διαβάσει τόν ‘Δόν Κιχώτη’ τού Μιγκουέλ Θερβάντες Σααβέρδα, γραμμένο σαράντα γενιές πρίν απο εμάς, καί στολισμένο με τόσες θαυμάσιες περιγραφές τοπίων και περιπέτειες χαρακτήρων, ολες σχεδόν εμπνευσμένες από τη φύση καί τούς ανθρώπους αυτού τού αιγαιοπελαγίτικου νησιού.
Ρώτησα τόν Μιγκουέλ πρίν αποχωριστούμε πού βρίσκεται τώρα τό ξύλινο ημερολόγιο τού προγόνου του. Μέ κοίταξε γελώντας. «Τό έδωσα γιά συντήρηση στήν οικογενειακή βιβλιοθήκη των Θερβάντες-Σααβέδρα- ντε Κορτίνας στήν Καστίλη. Τοποθετήθηκε ηδη στήν κεντρική προθήκη τής μεγάλης αίθουσας, ανοιχτό στή σελίδα με τό σκίτσο των φτερωτών ανεμόμυλων. Εκεί θά βρίσκεται πάντοτε, σε άριστη κατάσταση, γιά όσους ενδιαφέρονται.»
Σημείωση: Το πλήρες ιστορικό αφήγημα θα δημοσιευτεί χωρίς περικοπές στο επόμενο τεύχος του BookJournal…..
