Σύνταξη-επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Το Facebook βυθίζεται και πάλι σε αυξανόμενα προβλήματα – κάτι το οποίο το επέστρεψαν στο προσκήνιο. Την Τρίτη, η Frances Haugen, πρώην εκτελεστικό στέλεχος και νυν καταγγέλλουσα, εμφανίστηκε ενώπιον του Κογκρέσου για να αναφέρει, λεπτομερώς, ότι ο εστιασμός του κολοσσού των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στα κέρδη, προκαλεί κοινωνική βλάβη, υποστηρίζοντας ότι οι νομοθέτες των ΗΠΑ πρέπει να δράσουν. Πολλοί ειδικοί συμφώνησαν ότι ήταν μια άκρως καταδικαστική μαρτυρία.
Κατά σύμπτωση, μόλις την προηγούμενη μέρα, το κοινωνικό δίκτυο – καθώς και δύο άλλες εφαρμογές που κατέχει, το Instagram και το WhatsApp – βρέθηκαν απροσδόκητα εκτός σύνδεσης, για πέντε ώρες. Η εταιρεία εξήγησε ότι ο χρόνος διακοπής οφείλεται σε «ελαττωματική αλλαγή διαμόρφωσης από πλευράς μας» και όχι σε κακόβουλη δραστηριότητα, αλλά πολλοί χρήστες εξακολουθούν να προσφέρουν σαρκαστική σχόλια για την πτώση του – τόσο κυρίαρχου στη ζωή τους – γίγαντα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Τα δύο γεγονότα σίγουρα συνέστησαν ένα αμήχανο timing. Κατά την παράθεση των προετοιμασμένων παρατηρήσεων της, η Haugen αναφέρθηκε στη διακοπή, χρησιμοποιώντας την για να απεικονίσει όχι μόνο τα ελαττώματα του Facebook αλλά και την υπόσχεσή που δίνει.
«Ξέρω ότι για περισσότερο από πέντε ώρες το Facebook και το Instagram δεν χρησιμοποιήθηκαν για να εμβαθύνουν το χάσμα, να αποσταθεροποιήσουν τις δημοκρατίες και να κάνουν τα νεαρά κορίτσια και τις γυναίκες να αισθάνονται άσχημα για το σώμα τους», είπε. «Σημαίνει επίσης ότι εκατομμύρια μικρές επιχειρήσεις δεν μπόρεσαν να προσεγγίσουν πιθανούς πελάτες και αμέτρητες φωτογραφίες νεογέννητων δεν γιορτάστηκαν με χαρά από την οικογένεια και τους φίλους σε όλο τον κόσμο».
Η Haugen, η οποία είχε παράσχει ανώνυμα έγγραφα για την ερευνητική σειρά της Wall Street Journal: «The Facebook Files» και αργότερα αποκάλυψε την ταυτότητά της στο «60 Minutes» του CBS, υπηρέτησε ως διευθύντρια προϊόντων στην εταιρεία για δύο χρόνια. Έχει καταθέσει πρόσφατα καταγγελία παραπόνων για το Facebook, στην Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς.
Η Haugen είναι Αμερικανίδα και έχει σπουδάσει στο Χάρβαρντ – όπως και ο ιδρυτής του Facebook, Mark Zuckerberg. Κατά την εμφάνισή της ενώπιον της επιτροπής για την προστασία των καταναλωτών, της Γερουσίας την Τρίτη, επικεντρώθηκε σε ζητήματα που σχετίζονται με τους Αμερικανούς καταναλωτές, συμπεριλαμβανομένης της έρευνας της ίδιας της εταιρείας για τον αρνητικό αντίκτυπο της εφαρμογής Instagram (που ανήκει στο Facebook) στην εικόνα που έχουν οι έφηβοι για το σώμα τους.
Όμως, όπως άφησε να εννοηθεί αρκετές φορές η Haugen, η υπόσχεση και τα προβλήματα του Facebook εκτείνονται πολύ πέρα από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο γίγαντας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, μαζί με τις εταιρείες που κατέχει, έχει σημαντικό παγκόσμιο αντίκτυπο. Η καταγγέλλουσα μάλιστα ανέφερε ότι ενδέχεται να καταθέσει περαιτέρω για την παρακολούθηση που ασκεί το Facebook στην κατασκοπευτική δραστηριότητα του κυβερνοχώρου.
«Αυτό που είδαμε στη Μιανμάρ και βλέπουμε τώρα στην Αιθιοπία είναι μόνο τα πρώτα κεφάλαια μιας ιστορίας τόσο τρομακτικής, που κανείς δεν θέλει να διαβάσει το τέλος της», δήλωσε στους νομοθέτες, αναφερόμενη σε λογαριασμούς γεμάτους προπαγάνδα και μίσος στον ιστότοπο, οι οποίοι τροφοδότησαν γενοκτονική βία κατά των μουσουλμάνων Ροχίνγκια στη Μιανμάρ, καθώς και την πρόσφατη εθνοτική και θρησκευτική βία στην Αιθιοπία.
Ο χρόνος διακοπής λειτουργίας του Facebook και των συνδεδεμένων εφαρμογών του τη Δευτέρα είχε μεγαλύτερο αντίκτυπο εκτός των αμερικανικών συνόρων από ότι εντός αυτών. Όπως αναφέρει η Amy Cheng της The Washington Post, η ξαφνική πτώση του WhatsApp, αν και έγινε αισθητή ελάχιστα στις Ηνωμένες Πολιτείες, παρουσίασε μια δυνητικά σημαντική διαταραχή στην καθημερινή ζωή σε μεγάλο μέρος του κόσμου. «Το WhatsApp αποτελεί μια δημοφιλή εναλλακτική λύση στα μηνύματα SMS, ειδικά στις αναπτυσσόμενες χώρες όπου οι τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες μπορεί να είναι απαγορευτικά δαπανηρές», έγραψε η Cheng. «Αλλά δεν είναι απλώς μια πλατφόρμα ανταλλαγής μηνυμάτων: Στο Λίβανο, για παράδειγμα, μπορούν να παραγγελθούν τεστ για τον κορωνοϊό – και να ληφθούν αποτελέσματα – μέσω του WhatsApp. Επίσης, η διπλωματική αποστολή των Φιλιππίνων στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα λειτουργεί μια τηλεφωνική γραμμή WhatsApp για να επικοινωνεί με τους πολίτες της στη χώρα. Τέλος, οι χρήστες στη Βραζιλία μπορούν να χρησιμοποιήσουν έναν επιχειρηματικό κατάλογο εντός της εφαρμογής για να αναζητήσουν χιλιάδες παρόχους τροφίμων και προϊόντων λιανικής».
Η Vittoria Elliott, δημοσιογράφος του Rest of World, που είναι αφιερωμένο στον αντίκτυπο της τεχνολογίας εκτός των ανεπτυγμένων χωρών, σημείωσε ότι ήταν ζήτημα τύχης που η διακοπή συνέβη κατά τη διάρκεια της ημέρας στις ΗΠΑ όταν πολλοί διεθνείς χρήστες – πχ τα 190 εκατομμύρια χρηστών Facebook και 88 εκατομμύρια Instagram, στην Ινδονησία – δεν ήταν συνδεδεμένοι στο διαδίκτυο.
Το Facebook είναι τόσο διαδεδομένο σε ορισμένα μέρη του κόσμου που όταν έπεσε, κάποιοι υπέθεσαν ότι επρόκειτο για πλήρη διακοπή του διαδικτύου. Στη Γκάνα, οι σύμβουλοι υπηρεσιών Διαδικτύου χρειάστηκε να γράψουν στο Twitter και να στείλουν μηνύματα, για να αποδώσουν το φταίξιμο στο Facebook και όχι σε αυτούς, έγραψε η Elliot.
Το Facebook αντιμετωπίζει εδώ και καιρό δημόσιο έλεγχο του παγκοσμίου ρόλου του. Όταν ο Zuckerberg έκανε τη δική του εμφάνιση ενώπιον του Κογκρέσου το 2018, τον ώθησαν να απαντήσει σε ερωτήσεις σχετικά με τις ρωσικές ομάδες τρολ και τη ρητορική μίσους στη Μιανμάρ (αν και υπήρξαν πολλές περισσότερες ερωτήσεις που δεν του τέθηκαν, συμπεριλαμβανομένων εκείνων σχετικά με το ρόλο του Facebook στη λογοκρισία στο Βιετνάμ και την εθνοτική βία στη Σρι Λάνκα).
Η μαρτυρία της Haugen την Τρίτη δεν επικεντρώθηκε σε αυτό το διεθνές εύρος, αλλά το βασικό της μήνυμα το έθεσε κάτω από ένα διαφορετικό φως. Δήλωσε στους νομοθέτες των ΗΠΑ ότι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα με το Facebook είναι η αδιαφανής δομή του: «Συχνά, μόνο το Facebook είναι αυτό που μπορεί πραγματικά να καταλάβει τι συμβαίνει στο Facebook – και η εταιρεία είναι, σε γενικές γραμμές, η λιγότερο διατεθειμένη να δράσει», πρόσθεσε.
«Αυτή η αδυναμία να δούμε τα πραγματικά συστήματα του Facebook και να επιβεβαιώσουμε ότι λειτουργούν όπως θέλουν να μας κανουν να πιστεύουμε, είναι σαν το Υπουργείο Μεταφορών να προσπαθεί να ρυθμίζει τα πάντα σχετικά με τα αυτοκίνητα παρακολουθώντας τα μόνο όσο κυκλοφορούν στον δρόμο», είπε στους νομοθέτες. Ωστόσο, αυτή η κατάσταση θα μπορούσε να είναι χειρότερη σε άλλες χώρες – ιδιαίτερα στις αναπτυσσόμενες όπου το κράτος δικαίου είναι ασθενέστερο ή η κυβέρνηση δεν είναι αρκετά ισχυρή για να αμφισβητήσει το Facebook. Η παρακολούθηση δεδομένων της ίδιας της εταιρείας σε μη αγγλόφωνες χώρες είναι ιστορικά περιορισμένη – ένα πρόβλημα το οποίο παραδέχτηκε το ίδιο το Facebook αφού κατηγορήθηκε ότι ανταποκρίθηκε πολύ αργά σε αναφορές που ενοχοποιούσαν τις πλατφόρμες του για τη διάδοση ρητορικής μίσους πριν από την εκκαθάριση των 750.000 μουσουλμάνων Ροχίνγκια το 2017.
Η Haugen σημείωσε επίσης, ότι η υιοθέτηση από το Facebook της «κατάταξης με βάση τα ενδιαφέροντα των χρηστών» – ένας όρος που αναφέρεται στην πρακτική της χρήσης αλγορίθμων για να δοθεί προτεραιότητα στο περιεχόμενο που προκαλεί έντονες αντιδράσεις, στις ροές των χρηστών και ο εστιασμός (από το 2018 και μετά) σε αυτό που ονομάστηκε «σημαντικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις» μεταξύ των χρηστών, είχε ως αποτέλεσμα ένα πιο οξύ και πιο διχαστικό περιεχόμενο. Η «κατάταξη με βάση τα ενδιαφέροντα των χρηστών» υποθάλπει την εθνοτική βία «σε μέρη όπως η Αιθιοπία», είπε η Haugen. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης στην περιοχή Tigray, υπολόγισαν 50.000 θανάτους αμάχων στις ένοπλες συρράξεις στις αρχές του τρέχοντος έτους.
Με τις τελευταίες αποκαλύψεις, ορισμένοι Αμερικανοί αναλυτές θεωρούν το Facebook, ζωντανό νεκρό. Ο Kevin Roose των New York Times σημείωσε αυτήν την εβδομάδα ότι ένα μήνυμα που προκύπτει από τις διαρροές σχετικά με το Facebook δεν είναι ότι η εταιρεία είναι πανίσχυρη, αλλά ότι είναι αδύναμη και παγιδευμένη σε «ένα είδος αργής και σταθερής πτώσης – όποιος έχει δει ποτέ από κοντά μια εταιρεία να αργοπεθαίνει, μπορεί να το αναγνωρίσει αμέσως».
Ωστόσο, ο Roose σημείωσε ότι «το Facebook εξακολουθεί να αναπτύσσεται σε χώρες εκτός των Ηνωμένων Πολιτειών και θα μπορούσε να πετύχει εκεί ακόμη και αν παραπατήσει στο εσωτερικό». Όπως έγραψε η Elliott στο Rest of World, μέρος της στρατηγικής της εταιρείας για «εκθετική» παγκόσμια ανάπτυξη είναι η συγκεκριμένη στόχευση χωρών χαμηλού εισοδήματος με εργαλεία όπως το «Facebook Basics».
Όπως έδειξε η διακοπή της Δευτέρας, μεγάλο μέρος του κόσμου βρίσκεται πλέον σε εξάρτηση από το Facebook, το Instagram και το WhatsApp. Σίγουρα, για πολλά εκατομμύρια, αυτές οι υπηρεσίες έχουν κάνει τη ζωή ευκολότερη. Για αυτούς τους ανθρώπους, ένα Facebook ζόμπι, νεκρό στις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά ενεργό στο εξωτερικό, δεν θα ήταν καλύτερο. Αυτό που θα ήταν καλύτερο είναι ένα Facebook ικανό να στέκεται στο προσκήνιο – κάτω από το φως της ημέρας – τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.
