Σήμερα συμπληρώνονται 70 χρόνια από τη διακήρυξη του Ρομπέρ Σουμάν, υπουργού Εξωτερικών της Γαλλίας, που οδήγησε στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα.
Πέντε χρόνια και μια μέρα πριν από την ιστορική αυτή διακήρυξη, στις 8 Μαΐου 1945, έληξε και επίσημα ο 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος. Η ημέρα της Ευρώπης γιορτάζεται την επομένη της ημέρας της νίκης στην Ευρώπη και η ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας συμβολίζει την ανοικοδόμηση της γηραιάς ηπείρου μέσα από τα ερείπια και την ανθρώπινη εκατόμβη δύο πολέμων.
Στο μεγαλύτερο μέρος του πρώτου μισού του 20ου αιώνα, η Ευρώπη ήταν η σκοτεινή ήπειρος που περιγράφει ο Μαρκ Μαζάουερ: δεκαετίες πολέμων, εμφυλίων, δικτατοριών, ολοκληρωτισμών και μιας φοβερής οικονομικής κρίσης που συνέβαλε καθοριστικά στην άνοδο του ναζισμού. Θαρραλέα μεγαλόπνοο το όραμα της ενωμένης Ευρώπης, ήταν επίσης και απόλυτα ρεαλιστικό: όπως έγραφε η διακήρυξη, «Η Ευρώπη δεν θα δημιουργηθεί διά μιας, ούτε σε ένα συνολικό οικοδόμημα: θα διαμορφωθεί μέσα από συγκεκριμένα επιτεύγματα που θα δημιουργήσουν πρώτα μια πραγματική αλληλεγγύη». Δεν ήταν όμως μόνον οι οραματικές προθέσεις που έχτισαν μια στέρεη Ένωση. Ήταν κυρίως τα πλεονεκτήματα των κοινών ευρωπαϊκών θεσμών και της στενής συνεργασίας, που εξελίχθηκε σε αδιάρρηκτη αλληλεξάρτηση.
Το εγχείρημα οδηγούσε η δύναμη της διάνοιας των ιδρυτών της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Ο Σουμάν, ο Μονέ, ο Αντενάουερ, ο ντε Γκάσπερι, μπόρεσαν να αρθούν πάνω από τις δεσμεύσεις της συγκυρίας και της εθνικής τους ιστορίας και να οραματιστούν ένα κοινό μέλλον των ευρωπαϊκών λαών, πέντε μόλις χρόνια μετά τη σίγαση των πυροβόλων που αιματοκύλισαν τον κόσμο. Δεν παρέμειναν δέσμιοι των εθνικισμών και του ρεβανσισμού ούτε αιχμάλωτοι των ιστορικών συγκρούσεων, που τους τοποθέτησαν σε αντίπαλα στρατόπεδα.
Η ιστορία της ενοποίησης της Ευρώπης δεν είναι μια ιστορία άρνησης του εθνικού κράτους, του εθνικού συμφέροντος, του εθνικού πατριωτισμού. Είναι αντίθετα η εμπνευσμένη προώθηση του εθνικού συμφέροντος των κρατών-μελών μέσα από τη δημιουργία μιας ισχυρής Ένωσης, που καθιστά τα μέλη της πολύ ισχυρότερα στον κόσμο. Είναι η συμπλήρωση και πλαισίωση του εθνικού πατριωτισμού με έναν εξωτερικό ομόκεντρο κύκλο ευρωπαϊκού πατριωτισμού. Είναι ένα άλμα οικοδόμησης αμοιβαίας ευρωπαϊκής αλληλεγγύης, που δεν αποτελεί μόνο προϊόν των κοινών αξιών του ευρωπαϊκού ανθρωπισμού αλλά και την ευφυέστερη πραγμάτωση του εθνικού συμφέροντος των ευρωπαϊκών κρατών. Της στρατηγικής δηλαδή που θα καθιστούσε ένα νέο πόλεμο μεταξύ των ιδρυτικών μελών της κοινότητας όχι απλώς αδιανόητο αλλά υλικά αδύνατο.
Σήμερα ο κόσμος βρίσκεται αντιμέτωπος με την πανδημία του κορωνοϊού και την απειλή μιας μεγάλης οικονομικής ύφεσης. Η πρόκληση για την Ευρωπαϊκή Ένωση ισοδυναμεί με πραγματική επανεκκίνηση της Ευρώπης, με σκοπό να παραμείνει η Ένωση ισχυρή σε ένα περιβάλλον που γίνεται ολοένα και πιο εχθρικό, αναδεικνύοντας τον ιστό της αλληλεξάρτησης που μας συνδέει με τρόπο αδιάρρηκτο. Η ένωση της Ευρώπης προωθήθηκε πάντοτε και με υλικά, οικονομικά μέσα. Κατά τον ίδιο τρόπο, η κοινή απάντηση στην κρίση της πανδημίας και η κατανομή των οικονομικών βαρών στην αντιμετώπισή της είναι αναγκαία για να προστατευθεί η ακεραιότητα και η ενότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωζώνης.
Η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη στα μέλη της οφείλει να είναι όχι μόνο ρητορική αλλά έμπρακτη. Η οικονομία της επανεκκίνησης δεν θα οικοδομηθεί πάνω στον άνθρακα και στον χάλυβα, όπως το ’50, αλλά στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και σε ένα μεγαλόπνοο σχέδιο πράσινης συμφωνίας, με στόχο την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Θα οικοδομηθεί παράλληλα με ενίσχυση των συστημάτων υγείας, αφού οι στέρεες δημοκρατίες και οι ανταγωνιστικές οικονομίες χρειάζονται υγιείς και ασφαλείς πολίτες.
Κοιτώντας τα τελευταία 70 χρόνια, αντλούμε υπερηφάνεια. Η Ευρωπαϊκή Ένωση παραμένει ένα από τα λίγα μέρη στον κόσμο που συνθέτουν αρμονικά την οικονομία της αγοράς με την κοινωνική προστασία και την ευθύνη για τον πλανήτη, την ασφάλεια του κράτους δικαίου με τις δημοκρατικές ελευθερίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα, το εθνικό με το κοινό ευρωπαϊκό συμφέρον.
Σε έναν κόσμο ολοένα και πιο σκοτεινό, η Ευρώπη, με όλες τις ατέλειες, τα λάθη και τις αποτυχίες της, παραμένει το φωτεινό σπίτι στην κορυφή του λόφου.
