Ο νέος κορωνοϊός θα αλλάξει την παγκόσμια πολιτική στα χρόνια που έρχονται; Αυτός ο αιώνας έχει δει τρεις κρίσεις στις δύο πρώτες δεκαετίες του. Οι τρομοκρατικές επιθέσεις του Σεπτεμβρίου 2001 δεν σκότωσαν πάρα πολλούς ανθρώπους. Ωστόσο, η τρομοκρατία μοιάζει με θέατρο όπου το σοκ ενός τρομερού γεγονότος μπορεί να δημιουργήσει δυσανάλογα αποτελέσματα. Η αμερικανική εξωτερική πολιτική διαστρεβλώθηκε ριζικά από επιλογές που έγιναν υπό το κράτος του πανικού και οδήγησαν σε μακρούς πολέμους στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ. Το δεύτερο σοκ, η οικονομική κρίση του Αυγούστου/Σεπτεμβρίου 2008, προκάλεσε τη μεγάλη ύφεση που έχει μακροχρόνιες επιπτώσεις στην άνοδο του λαϊκισμού στις δημοκρατίες και στην ενίσχυση των αυταρχικών κινημάτων σε πολλές χώρες. Το επιτυχημένο πακέτο τόνωσης που αποφάσισε τότε το Πεκίνο οδήγησε πολλούς να προβλέψουν ότι η Κίνα θα γίνει ο νέος παγκόσμιος οικονομικός ηγέτης. Και οι δύο κρίσεις έθεσαν τον κόσμο σε λάθος δρόμο.
Οι αρχικές απαντήσεις στην τρίτη κρίση αυτού του αιώνα ήταν επίσης σε λάθος δρόμο. Τόσο ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ όσο και ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ ξεκίνησαν με άρνηση και παραπληροφόρηση. Χάθηκε κρίσιμος χρόνος που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί για ένα πρόγραμμα εξετάσεων και περιορισμού της πανδημίας. Εξανεμίστηκε η ευκαιρία για διεθνή συνεργασία. Αντ’ αυτού, ύστερα από δαπανηρούς εθνικούς αποκλεισμούς (lockdowns), οι δύο χώρες επιδόθηκαν σε μάχες προπαγάνδας. Η Κίνα κατηγόρησε τον αμερικανικό στρατό για την εμφάνιση του ιού στη Γουχάν και ο Τραμπ μίλησε για τον «ιό της Κίνας». Ωστόσο, ένας ιός δεν νοιάζεται για την εθνικότητα των ανθρώπων που σκοτώνει. Η ανθρωπότητα δεν θα πετύχει να νικήσει την πανδημία χωρίς κάποιο βαθμό διεθνούς συνεργασίας.
Ολοι οι ηγέτες έχουν την ευθύνη να δώσουν προτεραιότητα στα συμφέροντα της χώρας τους. Ομως, η σημαντική ηθική επιλογή είναι πόσο γενικά ή στενά επιλέγουν να ερμηνεύσουν και να καθορίσουν αυτά τα συμφέροντα. Τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Κίνα, η πρώτη και η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, ανταποκρίθηκαν στον CΟVID-19 με μια τάση προς βραχυπρόθεσμες και ανταγωνιστικές ερμηνείες μηδενικού αθροίσματος. Απέδωσαν πολύ λίγη προσοχή στα διεθνή θεσμικά όργανα και στην παγκόσμια συνεργασία. Οπως δείχνω στο νέο μου βιβλίο, «Do Morals Matter?» («Εχουν σημασία οι ηθικές αρχές;»), ο Τραμπ έχει ερμηνεύσει στενά το σύνθημα «America First» («Πρώτα η Αμερική»). Εχει απομακρυνθεί από το μακροπρόθεσμο, ευρύτερο και φωτεινότερο εθνικό συμφέρον που σφράγισε την αμερικανική προσέγγιση των Ρούζβελτ, Τρούμαν και Αϊζενχάουερ μετά το 1945. Ας ελπίσουμε ότι αυτό θα αλλάξει εάν οι εκλογές του Νοεμβρίου οδηγήσουν στην αντικατάσταση του Τραμπ.
Οι επιθέσεις από νέους ιούς μπορεί να έρθουν κατά κύματα. Το δεύτερο κύμα στην πανδημία της γρίπης του 1918 ήταν πιο θανατηφόρο από το πρώτο. Πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για μια πολυετή μάχη. Αυτό απαιτεί ανταλλαγή πληροφοριών, ανάπτυξη και παραγωγή θεραπειών και εμβολίων, προετοιμασία, κατασκευή και διανομή ιατρικών προμηθειών και εξοπλισμού. Είναι πολύ πιθανό ότι θα υπάρξουν εποχιακές εξάρσεις του ιού μεταξύ του βόρειου και του νότιου ημισφαιρίου. Οταν ο Βορράς θα πιστεύει ότι έχει ανάπαυλα, ο ιός (ή μια μετάλλαξη του ιού) μπορεί να γεμίζει μια ιογενή δεξαμενή στον Νότο, η οποία θα χυθεί βορειότερα με την αλλαγή των εποχών. Κατά συνέπεια, μόνο εάν ορίσουμε το εθνικό μας συμφέρον με ευρύτερα κριτήρια, θα μπορέσουμε να βοηθήσουμε τον εαυτό μας και τους άλλους.
Οπως υποστήριξε πρόσφατα ο Χένρι Κίσινγκερ, οι ηγέτες πρέπει να επιλέξουν έναν δρόμο συνεργασίας που ενισχύει την ανθεκτικότητα της διεθνούς κοινωνίας. Αντί για έναν ανταγωνισμό προπαγάνδας, οι ηγέτες θα πρέπει να τονίσουν ότι η «εξουσία μαζί με τους άλλους» έχει μεγαλύτερη σημασία από την «εξουσία επάνω στους άλλους». Θα πρέπει παράλληλα να δημιουργήσουν διμερή και πολυμερή πλαίσια για την ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας. Οι πλούσιες χώρες πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι τα νέα κύματα του COVID θα επηρεάσουν τις φτωχότερες χώρες που είναι λιγότερο σε θέση να τον αντιμετωπίσουν και ότι μια τέτοια δεξαμενή της επιδημίας στον Τρίτο Κόσμο θα βλάψει όλους ανεξαιρέτως. Τόσο για λόγους εθνικού συμφέροντος όσο και για ανθρωπιστικούς λόγους, οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ευρώπη και η Ιαπωνία, οι μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου, θα πρέπει να ηγηθούν του G20 και να προχωρήσουν σε γενναιόδωρες συνεισφορές σε ένα μεγάλο νέο ταμείο COVID του ΟΗΕ (UN COVID fund), στα πρότυπα του Σχεδίου Μάρσαλ, που θα είναι ανοικτό σε όλες τις χώρες. Στις δημοκρατίες πολλοί άνθρωποι μπορεί να διαμαρτύρονται για την ιδέα της φροντίδας ξένων όταν υπάρχουν τόσα προβλήματα στο εσωτερικό. Εκεί βρίσκεται η σημασία μιας ηθικής ηγεσίας. Ο ηγέτης θα πρέπει να μπορεί να εξηγήσει ότι το πραγματικό εθνικό συμφέρον είναι αυτό που έχει χαρακτηριστικά ευρύτητας και όχι στενότητας.
Εάν επιλέξουμε αυτή την πολιτική, ο COVID μπορεί να οδηγήσει σε μια πορεία προς έναν καλύτερο κόσμο. Εάν συνεχίσουμε στη σημερινή πορεία, τότε ο νέος ιός θα επιταχύνει απλώς τις υπάρχουσες τάσεις προς τον εθνικιστικό λαϊκισμό και τις αυταρχικές χρήσεις της τεχνολογίας. Ισως δεν θα είναι πολύ αργά για να επιλέξουμε ένα νέο μονοπάτι στο τέλος αυτής της μοιραίας χρονιάς, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο κόσμος δεν έχει πολύ χρόνο ακόμα.
* Ο κ. Τζόζεφ Νάι είναι καθηγητής του Χάρβαρντ και συγγραφέας του βιβλίου «Do Morals Matter? Presidents and Foreign Policy from FDR to Trump».
